1922, η περιπέτεια μιας ταινίας, η ιστορία μιας καταστροφής

Ταυτότητα

· Είδος: Ιστορική
· Παραγωγής: 1978
· Πρεμιέρα στην Ελλάδα: 3/2/ 1982
· Διάρκεια: 135'
· Χρώμα: Έγχρωμο
· Ήχος: Mono
· Γλώσσα: Ελληνικα

 Συντελεστές

Σκηνοθεσία : Νίκος Κούνδουρος

Σενάριο : Νίκος Κούνδουρος, Στρατής Καρράς

Παραγωγή : ΕΚΚ

Ηθοποιοί : 

Αντιγόνη Αμανίτου

Ζαχαριας Ρόχας

Βασίλης Κολοβός

Μπέτυ Βαλάση 

Βάσος Ανδρονίδης 

Ελεωνόρα Σταθοπούλου

Όλγα Τουρνάκη
Βασιλης Λάγγος
 

Το 1978 ο Νίκος Κούνδουρος σκηνοθετεί την ταινία "1922".

Η ταινία χρηματοδοτήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου (ΕΚΚ), αλλά ο δρόμος της ήταν στρωμένος με αγκάθια.

Ο Νίκος Κούνδουρος θυμάται : «1922. Μια ιστορία μνήμης. Ήταν η ώρα που το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου σε μία ευλογημένη στιγμή της ύπαρξης του, λειτούργησε δημιουργικά και έξυπνα. Μας κάλεσε ο τότε πρόεδρος του, τον Κακογιάννη, τον Δημόπουλο και την αφεντιά μου και μας είπε «κάνετε ότι θέλετε». Και αυτό το «κάνετε ότι θέλετε» ξύπνησε μέσα μου ευφορία. Ήθελα να καταθέσω ένα ειλητάρι στην μνήμη της μικρασιατικής οδύνης, όπως εγώ την έζησα μέσα από μια κοπελιά που είχε μαζέψει η μάνα μου από τις Χαμένες Παρτίδες. Δανείσθηκα το βιβλίο του Βενέζη, το «Νούμερο 31328» και έφτιαξα το δικό μου νούμερο, το «1922». 

Το σενάριο έγραψαν ο Νίκος Κούνδουρος σε συνεργασία με τον Στρατή Καρρά  βασισμένοι στο  "Νούμερο 31328" του Ηλία Βενέζη, αλλά και σε μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν την Μικρασιατική Καταστροφή. Ωστόσο, δόθηκαν και άλλες διαστάσεις : η συμπεριφορά και οι ανησυχίες της αστικής τάξης, η διαπλοκή των σχέσεων διαφορετικών τάξεων και φυλών, τα διπλωματικά παιχνίδια, οι έντονες αντιθέσεις της αιολικής γης.

Σύνοψη :  

Η υπόθεση τοποθετείται στη Σμύρνη με αφετηρία του αφηγηματικού χρόνου την 15η Αυγούστου 1922. Λίγο πριν την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από τη Σμύρνη, οι Έλληνες και οι Αρμένιοι αισθάνονται τον κίνδυνο να εισέρχεται στην πόλη αθόρυβα, μέσα από τα στενά της. Όσοι δεν προλαβαίνουν να ανέβουν στα πλοία, εγκλωβίζονται σε μια πόλη που περιμένει την καταστροφή της. Άλλοι δολοφούνται, άλλοι συλλαμβάνονται και οδηγούνται σε πορείες εξόντωσης, προς το εσωτερικό της χώρας. Το φθινόπωρο του 1922, οι προσωπικές τραγωδίες των ανώνυμων ανθρώπων γράφουν τον επίλογο της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Μια άποψη

Όλες οι πλευρές, όλες οι στάσεις, βρίσκουν την έκφρασή τους στην ταινία, "η οποία, μέσα από θραύσματα λόγου και καταστάσεων, θα μετέφερε στο θεατή το ζόφο των ημερών και τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής". Η προσπάθεια κάποιων να εγκαταλείψουν τη Σμύρνη, η βεβαιότητα κάποιων άλλων ότι δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν, η λιποταξία των ρακένδυτων και εξαθλιωμένων στρατιωτών, απομεινάρια του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στη Μικρά Ασία, που θα έδινε σάρκα και οστά στη Μεγάλη Ιδέα. Ο θάνατος, η εν ψυχρώ εκτέλεση Αρμενίων και Ελλήνων από Τούρκους στρατιώτες του Τακτικού Στρατού και Τσέτες, το περίφημο "ξάφρισμα", οι βιαιοπραγίες, οι βιασμοί, οι λεηλασίες, η αδιαφορία των ξένων διπλωματών και στρατιωτικών ... όλα! 

Η ταινία αρχίζει με μια σκηνή αλληγορική : μια σκηνή από κάποια επιθεώρηση όπου ένας φαντάρος και ένας τσολιάς χορεύουν με μια Τουρκάλα και μία Ελληνίδα τραγουδώντας "μ΄αρέσει κι αυτό μ΄αρέσει κι εκείνο". 

Και τελειώνει με μια επίσης συμβολική σκηνή : στη μέση της ερήμου οι ξένοι διπλωμάτες, εκπρόσωποι του ερυθρού σταυρού, στρατιωτικοί εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων παρακολουθούν ελληνορωμαϊκής πάλης, θεατές είναι οι Τούρκοι στρατιώτες του τακτικού στρατού και Τσέτες, αλλά και οι Έλληνες κρατούμενοι στα αμελέ ταμπουρού, τα τάγματα εργασία. Εκεί εμφανίζεται και η Λουκία-σύμβολο ίσως της ίδιας της Ελλάδας-, μια Ελληνίδα που στη διάρκεια της ταινίας βιάστηκε επανειλημμένα από τους Τούρκους, είδε τον άντρα της να εκτελείται εν ψυχρώ και δολοφόνησε τον τελευταίο βιαστή της, και χειροκροτεί τους νικητές των αγώνων. Και μια λεπτομέρεια στο ντεκόρ εμφανίζονται και δύο θραύσματα αρχαίων ελληνικών κιόνων που χρησιμοποιούνται για να δεθεί το σκοινί που συγκρατεί το σκίαστρο του χώρου των επισήμων. 

Μια εικόνα χίλιες λέξεις, λέει ένα γνωμικό, και οι εικόνες του Κούνδουρου είναι πολύ εύγλωττες. 

Αμέτρητες είναι οι σκηνές που συγκλονίζουν τον θεατή. Η ταινία χαρακτηρίστηκε "μπαλάντα της φρίκης και της βίας", βίας όχι μόνο φυσικής, αλλά και ψυχολογικής ... που διαπερνά την οθόνη και τρυπώνει στην ψυχή του θεατή, και έτσι ο σκηνοθέτης επιτυγχάνει την μέθεξη. 

"Δι΄ ελέου και φόβου περαίνουσα των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν" έλεγε ο Αριστοτέλης ορίζοντας την τραγωδία, το αν η ταινία φτάνει στη "κάθαρσιν" είναι μια μεγάλη συζήτηση. Βλέπετε, η ιστορία(ή καλύτερα τα γεγονότα που καταγράφει η ιστορία) δεν είναι μονοδιάστατη, αλλά πολυδιάστατος και ζωντανός οργανισμός που διέπεται από τους βασικούς κανόνες της φύσης. Στην ιστορία δεν υπάρχουν μόνο άγγελοι και δαίμονες και δεν έχουν όλοι πάντα τις ίδιες σταθερές ποιότητες.

Η ταινία είναι συγκλονιστική και σε επίπεδο ερμηνειών, ερμηνείες όχι επίπεδες και χαλαρές, όχι αδιάφορες και κλισαρισμένες, όχι υπερβολικές ώστε να φαίνονται ψεύτικες, αλλά ουσιαστικές, με βάθος χαρακτήρων, στις οποίες οι ηθοποιοί χρησιμοποίησαν όλο τους το "οπλοστάσιο" την έκφραση του προσώπου, τη δύναμη του βλέμματος, την στάση του προσώπου . Σπουδαίοι Έλληνες ηθοποιοί που ποτέ δεν είδαν τα φώτα της ευρείας δημοσιότητας, ποτέ δεν έγιναν celebrities. Η Μπέτυ Βαλάση ως μάνα, ο Βάσος Ανδρονίδης ως Πατέρας, η Αντιγόνη Αμανίτου ως Λουκία, η Ελεωνόρα Σταθοπούλου, η Όλγα Τουρνάκη (που σχεδόν "παίζει" μόνο με τα μάτια της και το πρόσωπό της)  και τόσοι άλλοι. Πραγματικά σπανίζουν πια τέτοιες εκπληκτικές ερμηνείες από τους Έλληνες ηθοποιούς. 

 Η ιστορία της ταινίας

Η ταινία γυρίστηκε με χρηματοδότηση του ΕΚΚ λοιπόν το 1978. Όμως οι παραστάσεις του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών προς το αντίστοιχο Ελληνικό είχαν σαν αποτέλεσμα η τότε κυβέρνηση Καραμανλή δια του υπουργείου προεδρίας να μην δώσει άδεια προβολής. Μην ξεχνάμε ότι βρισκόμασταν μόλις 4 χρόνια μετά τον Αττίλα και οι μνήμες της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο ήταν κάτι παραπάνω από νωπές, ήταν πληγές χαίνουσες. Έτσι, η καλλιτεχνική δημιουργία θυσιάστηκε στο βωμό της ελληνοτουρκικής Φιλίας και της ειρηνικής συνύπαρξης των δύο λαών. Παράλληλα το  EKK (το οποίο χρηματοδοτεί ο ελληνικός λαός) –ως ιδιοκτήτης της παραγωγής– δέσμευσε την ταινία. [Ερώτηση ηλιθίου :  αν το ΕΚΚ είναι ιδιοκτήτης μιας παραγωγής, το ίδιο δεν είναι και ο λαός ο οποίος χρηματοδοτεί ουσιαστικά το ΕΚΚ;] 

Ο Νίκος Κούνδουρος κατάφερε να υποκλέψει ένα αντίγραφο της ταινίας, το οποίο και προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης- το υπουργείο Προεδρίας δεν τόλμησε να απαγορεύσει την προβολή. Η ταινία απέσπασε 9 βραβεία. 

Το 1982 η παράνομα απεσπασμένη κόπια της ταινίας στάλθηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Bουδαπέστης. Mισή ώρα πριν από την προβολή της κατέφθασε από το ελληνικό υπουργείο Eξωτερικών εντολή προς τον Eλληνα πρέσβη να εμποδίσει την προβολή της ταινίας. O Eλληνας πρέσβης ζήτησε με τη σειρά του από το ουγγρικό υπουργείο Eξωτερικών να εμποδίσει την προβολή της ταινίας. Πράγμα που έγινε!

Διακρίσεις 

19o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΙΝ/ΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
1978 

Σκηνοθεσίας  

Α΄Γυναικείου Ρόλου (Ελεωνόρα Σταθοπούλου) 

Σκηνογραφίας

Τιμητική Διάκριση : Αντιγόνη Αμανίτου, Ηθοποιός 

Τιμητική Διάκριση : Γιώργος Σταυρακάκης,Μακιγιέρ) 

Φωτογραφίας 

Α΄Ανδρικού Ρόλου (Βασίλης Λάγγος) 

Α΄Καλύτερης Ταινίας Μεγάλου Μήκους 

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΕΪΠ ΤΑΟΥΝ (CAPE TOWN WORLD CINEMA FESTIVAL) 1982 

Καλύτερης Ταινίας

Σκηνοθεσίας 

Χρήσιμες συνδέσεις : 

http://www.metopo.gr/article.php?id=3223

http://pontosforum.4.forumer.com/index.php?showtopic=2581